آیات قرب الهیآیاتی از قرآن کریم به نزدیکی و قرب خداوند به انسان اشاره دارند. ۱ - اقسام قربقریب یکی از اسمای حسنای الهی است که در قرآن به چند معنا آمده است: ۱.۱ - قرب مکانیمانند: ((ولا تقربا هذه الشجرة)) (اما) نزدیک این درخت نشوید؛ ۱.۲ - قرب زمانیمانند: ((اقترب للناس حسابهم)) حساب مردم به آنان نزدیک شده، در حالی که در غفلتند و روی گردانند! ۱.۳ - قرب نسبیمانند: ((وذی القربی والیتامی)) و به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید؛ و به مردم نیک بگویید؛ نماز را برپا دارید؛ و زکات بدهید ۱.۴ - قرب مقام و منزلتمانند: (والسابقون السابقون اولئک المقربون) و (سومین گروه) پیشگامان پیشگامند، آنها مقربانند! ۱.۵ - قرب رعایتیمانند: ((ان رحمت الله قریب من المحسنین)) رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است! ۲ - آیات صفت قربآیاتی از قرآن مجید نیز مسئله قرب وجود الهی به انسان را مطرح کرده است؛ این آیات را آیات صفت قرب نامیده‌اند که عبارتند از: ۱. آیه ۸۵سوره واقعه : (ونحن اقرب الیه منکم ولکن لا تبصرون)؛ ) و ما به آن محتضر از شما نزدیکتریم ولی نمی‌بینید. ۲. آیه ۱۶سوره ق : (ولقد خلقنا الانسان ونعلم ما توسوس به نفسه ونحن اقرب الیه من حبل الورید)؛ و ما انسان را آفریده‌ایم و می‌دانیم که نفس او چه وسوسه‌ای به او می‌کند و ما از شاهرگ [۷] به او نزدیکتریم. (سوره ق: ۱۶) ۳. آیه ۱۸۶سوره بقره : (واذا سالک عبادی عنی فانی قریب اجیب دعوة الداع اذا دعان)؛ و هرگاه بندگان من از تو در باره من بپرسند [۸] من نزدیکم و دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا بخواند اجابت می‌کنم. (سوره بقره: ۱۸۶) ۴. آیه ۶۱سوره هود : (فاستغفروه ثم توبوا الیه ان ربی قریب مجیب)؛ پس از او آمرزش بخواهید آنگاه به درگاه او توبه کنید که پروردگارم نزدیک [۹] اجابت کننده است. (سوره هود: ۶۱) ۵. آیه ۵۰سوره سبا : (انه سمیع قریب)؛ همانا اوست شنوای نزدیک. ۳ - نفی قرب مکانیفرقههای مشبهه و مجسمه با استناد به ظواهر این آیات قائل به تجسیم شده می‌گویند: خداوند دارای قرب مکانی است. ولی تفسیر صحیح این است که این آیات کنایه از نهایت نزدیکی خداوند به بشر هستند، و منظور از نزدیکی، احاطه وجودی خداوند به بشر و دیگر موجودات است و این آیات به ویژه آیه ۱۶ سوره ق، مسئله لامکان بودن خداوند را به عالی‌ترین وجه ترسیم کرده است؛ زیرا می‌گوید: خداوند به هر انسانی از رگ گردنش نزدیک تر است؛ پس او همه جا حتی درون جان و قلب حضور دارد. مسلما چنین کسی مافوق مکان است؛ زیرا شیء واحد نمی‌تواند با تمام وجودش در مکان‌های متعدد باشد. این لامکان بودن، با آیاتی دیگر همانند (لیس کمثله شیء)،(لا تدرکه الابصار)،(فاینما تولوا فثم وجه الله) و… نیز تایید شده است. پس خداوند همه جا حاضر و ناظر است و در عین حال مکانی ندارد و وجودش برتر از زمان و مکان است و از آن جا که همه چیز وابسته به وجود او است و هرگز از او جدا نیست، احاطه او بر موجودات، احاطه وجودی (احاطه قیومی و ربوبی) است. [۸]
قرشی بنابی، علی اکبر، ۱۳۰۷، قاموس قرآن، ج۵، ص۲۹۳-۲۹۴.
[۱۱]
مصطفوی، حسن، ۱۲۹۴-۱۳۸۴، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۹، ص۲۲۶-۲۲۹.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگ نامه علوم قرآنی، ص۱۲۳،برگرفته از مقاله «آیات قرب الهی». |